Na ogół dziedziczenie kojarzy się z nabyciem nieruchomości czy ruchomości zmarłego. Rzeczy te zwiększają majątek spadkobierców. Trzeba jednak pamiętać, że w skład spadku wchodzą również długi spadkodawcy. Odpowiedzialność za długi spadkowe zależy od działań podjętych przez spadkobiercę polegających na sposobie przyjęcia spadku.
Spis treści:
- Sposoby przyjęcia spadku
- Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku
- Proste przyjęcie spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza a odpowiedzialność za długi spadkowe
- Odrzuceniu spadku
- Przykładowe długi spadkowe
Sposoby przyjęcia spadku
Zgodnie z treścią art. 1030 kodeksu cywilnego do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Natomiast od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi całym swoim majątkiem.
Oznacza to, że do chwili złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadku z masy spadkowej. Sytuacja zmienia się z chwilą złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub z upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia. Spadkobierca odpowiada wtedy całym swoim majątkiem, w skład którego wchodzi również spadek. Odpowiedzialność ta może zostać ograniczona wskutek wybrania przez spadkobiercę sposobu przyjęcia spadku.
Można wyróżnić dwa sposoby przyjęcia spadku:
- proste przyjęcie spadku,
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Spadkobierca może odmówić przyjęcia spadku i złożyć oświadczenie o jego odrzuceniu.
Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
W takim oświadczeniu spadkobierca może wskazać, że dokonuje prostego przyjęcia spadku, przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucenia spadku. Oświadczenie można złożyć przed sądem lub notariuszem.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku;
3) treść złożonego oświadczenia.
Oświadczenie powinno również zawierać wymienienie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.
Warto podkreślić, że omawiane oświadczenie może złożyć także ustanowiony pełnomocnik. W takim przypadku wprowadzono wymóg formy pełnomocnictwa, tj. pełnomocnictwo musi być udzielone w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym.
Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie jest obowiązkowe. W razie braku takich oświadczeń należy przyjąć, że spadek został nabyty z dobrodziejstwem inwentarza. Trzeba jednak pamiętać, że reguła ta dotyczy spadków otwartych po dniu 18 października 2015 roku.
Jeżeli śmierć spadkodawcy nastąpiła przed 18 października 2015 r., przyjmuje się, że brak oświadczenia o przyjęciu spadku skutkuje prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest: osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Proste przyjęcie spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe
Proste przyjęcie spadku skutkuje odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe całym majątkiem. Odpowiedzialność ta nie jest ograniczona do wysokości majątku spadkowego. Wierzyciele spadkodawcy mają uprawnienie do zaspokojenia się zarówno z majątku osobistego spadkobiercy, ale również z majątku spadkowego.
Wymaga podkreślenia, że obecnie spadkobierca musi złożyć oświadczenie o prostym przyjęciu spadku. Brak takiego oświadczenia powoduje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza a odpowiedzialność za długi spadkowe
Odmiennie wygląda sytuacja w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W tym przypadku dochodzi do ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. W skrócie oznacza to, że w przypadku odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadku, będzie on odpowiadał wyłącznie do wysokości odziedziczonego majątku.
Zasada ta może ulec ograniczeniu wskutek działania samego spadkobiercy, a mianowicie jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.
Takie działania spadkobiercy powodują, że będzie on odpowiadał za długi tak jak w przypadku prostego przyjęcia spadku.
Wartość czynna spadku określana jest w spisie inwentarza lub w wykazie inwentarza. Spis inwentarza lub wykaz obejmuje aktywa i pasywa wchodzące do spadku. Dla określenia odpowiedzialności spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza mają znaczenie aktywa spadku czyli pozostawiony majątek spadkowy (np. nieruchomości, samochód, środki pieniężne).
Odrzucenie spadku
Spadkobierca posiada uprawnienie do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jak już zostało wspomniałem, oświadczenie takie składa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Skutkiem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest wyłączenie takiego spadkobiercy od dziedziczenia. Powstaje fikcja prawna zgodnie z którą spadkobierca jest traktowany jak osoba, która zmarła przed spadkodawcą. Spadkobierca odrzucający spadek nie odpowiada wtedy za długi spadkowe.
Warto odnotować, iż w sytuacji dziedziczenia przez gminę lub Skarb Państwa, podmioty te nie mogą odrzucić spadku. Gmina lub Skarb Państwa nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza bez składania oświadczenia.
Należy jednak pamiętać o tym, że wierzyciele mogą podjąć stosowne działania, aby uniemożliwić odrzucenie spadku, a w rezultacie zyskać możliwość zaspokojenia swoich roszczeń z majątku odziedziczonego. Zgodnie z treścią art. 1024 k.c. jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.
Powyższy przepis chroni wierzycieli spadkobiercy, który odrzucił spadek. Nie dotyczy on wierzycieli spadkodawcy. Oznacza to, że przepis ten nie rodzi odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Przyznaje on ochronę wierzycielom spadkobiercy, którzy wskutek odrzucenia spadku nie mają możliwości odzyskania wierzytelności. Dodatkowo, warto zwrócić uwagę, że zastosowanie tej ochrony wymaga aby wierzytelność istniała w chwili śmierci spadkodawcy. Ochrona ta nie ma zastosowania do długów spadkobiercy powstałych po dniu śmierci spadkodawcy.
Wierzyciel ma ograniczony czas aby żadać uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne Można żądać takiego uznania w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.
Przykładowe długi spadkowe
Jako przykładowe długi spadkowe można wskazać:
- koszty pogrzebu,
- koszty postępowania spadkowego,
- obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,
- obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń,
- zobowiązania umowne (np. wynikające z kredytów, pożyczek, leasingu),
- koszty leczenia spadkodawcy powstałe przed śmiercią,
- obowiązek utrzymania dziadków spadkodawcy.